Утӑн 7-мӗшӗнче Муркаш районӗнче вырнаҫнӑ Шашкар хулашӗнче археологсем ҫӗр чавса тӗпчев пуҫланӑ. Экспедицине Чӑваш наци музейӗн ӗҫченӗсем пуҫланӑ. Вӗсене Муркаш районӗнчи халӑх та пулӑшу кӳрет.
Паян, утӑн 14-мӗшӗнче хулаш вырӑнне унти ӗҫсемпе паллашма Муркаш районӗн культура тата архив ӗҫӗн пайӗн начальникӗ А.Е. Андрееваӑпа Ильйинка ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Ю.В. Перцов килсе кайрӗҫ.
Шашкар хулашне 2007 ҫулта тупнӑ. Археологсем кунта кашни ҫулах килеҫҫӗ. Вӗсен шучӗпе ҫак вырӑнта ҫынсем пурӑннӑ, анчах та хальлӗхе вӑл ӑҫта вырнаҫнине тупайман-ха. Кӑҫал археологсем тимӗр шӑратмалли кӑмакасене тӗпчеҫҫӗ. Вӗсен шухӑшӗпе пурӗ кунта 7 пулнӑ. Пӗлтӗр 1-мӗшне тӗпченӗ, кӑҫал — 4-мӗшӗ кӑсӑклантарать. Кӑмакасене вӑтам ӗмӗрсенче (Атӑлҫи Пӑлхар вӑхӑтӗнче) усӑ курнӑ.
Экспедици утӑн 29-мӗшӗччен тӑсӑлӗ.
Нарӑсӑн 12-мӗшӗнче Чӑваш наци музейӗ хӑйӗн 90 ҫулне паллӑ тӑвать. Хӑйӗн ҫуралнӑ кунӗнче музей уҫӑ алӑксен кунне ирттерӗ — хӑнасем экспонатсемпе, куравсемпе тӳлевсӗр паллашма пултарӗҫ.
Нарӑсӑн 12-мӗшӗнчех 90 ҫул тултарнӑ ятпа савӑнӑҫлӑ мероприяти иртӗ — унта ӑсчахсене, ҫыравҫӑсене, таврапӗлӳҫӗсене, музей ӗҫӗпе кӑсӑкланакансене пурне те йыхравлаҫҫӗ.
Уяв кунӗ «Чӑваш наци музейӗ 90 ҫулта» ятлӑ курав уҫнипе пуҫланӗ. Куракансем кунта музейӗн кун-ҫулӗпе туллин паллашма пултарӗҫ. Ҫавӑн пекех ЧНМ ҫӗнӗ сайчӗн хӑтлавӗ те ҫакӑнтах иртӗ.
Музее йӗркеленӗ кун хӑйӗн 75 ҫулхи юбилейне чӑвашра тепӗр ҫын — таврапӗлӳҫӗ, культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Никифор Наумов паллӑ тӑвать. Ҫакна шута илсе музейӗн савӑнӑҫлӑ уявӗ шутне тин ҫеҫ тухнӑ «Халӑх ҫӳпҫинчен: этнографи ӑнлавӗсен пуххи» кӗнекен хӑтлавне те кӗртнӗ.
Мероприяти «Чӑваш халӑхӗпе Чӑваш Енӗн IX-XX ӗмерсенчи историйӗ» курав тӑрӑх театрласа хатӗрленӗ экскурсипе вӗҫленӗ. Кунта куракан тӗрӗк хӗрӗпе те, хастар пӑлхарпа та, иртнӗ ӗмӗрсенчи ытти сӑнарсемпе паллашма пултарӗ.
Чӳкӗн 17-мӗшӗнче Чӑваш наци музейӗнче «Чӑвашсен авалхи тӗнчи» фильм презентацийӗ иртрӗ. Унӑн авторӗ — Чӑваш филологийӗпе культура факультетӗнче вӗренсе пӗлӳ илнӗ, Чӑваш художникӗсен пӗрлӗхӗн Патшалӑх Канашӗн ӗҫченӗ Владимир Галошев.
Фильм чӑвашсен мифологийӗпе историйӗ ҫинче никӗсленнӗ. Презентацире факультет студенчӗсемпе вӗрентекенӗсем хастарлӑх кӑтартнӑ. Чӑваш тата танлаштаруллӑ литература пӗлӗвӗ кафедрин доценчӗ, ЧНК вице-президенчӗ Валентин Абрамов факультет ячӗпе В.Галошева саламланӑ, пултарулӑхра ӑнӑҫусем суннӑ, факультет юбилейне чӗннӗ.
Сӑмах май, В.Галошев — ЧФКФ эмблемин авторӗ.
Ӗнер юпан 4-мӗшӗнче, Вӗрентекен кунӗ умӗн, Ҫӗрпӳри 2-мӗш вӑтам шкулта «Асамлӑ шкул вӑхӑчӗ...» ятлӑ куҫса ҫӳрекен курав уҫӑлчӗ. Вӑл унта уйӑх хушши ӗҫлӗ.
Курава хатӗрлеме Чӑваш наци музейӗ хутшӑннӑ. Унта ҫитсен сирӗн ума шкулсенче усӑ курнӑ хатӗрсемпе паллашма май пур — пенал, чернил тӑкӑнтарман савӑт, калем, стеклограф-кӑранташ, кӑранташ савӑчӗ. Кунтах — чӗрӗ хулӑ тытмалли катка та. Курав уҫӑлнӑ кун пӑрҫа ҫинче тӑрса пӑхма та май пурччӗ — хӑшӗ-пӗри иртнӗ вӑхӑтра итлемен ачасене епле вӗрентнине туйса илме пултарчӗ.
Экспонатсем нумай мар пулин те вӗсемпе паллашма питӗ кӑсӑклӑ. Экскурсие халӑх таврапӗлӳ музейен директорӗ Фёдорова Елена Станиславовна ирттерчӗ. Курава килнисем ахаль кӑранташсене епле тунипе видеофильм урлӑ паллашрӗҫ. Вӗҫӗнче «Филлипок» мультфильм курчӗҫ.
Нарӑсӑн 20-мӗшӗнче Шупашкарта тӗрлӗ регионти обществӑллӑ пӗрлешӳсем Раҫҫей Федерацийӗнчи кӑк халӑх чӗлхисене упраса хӑварас тата вӗсене аталантарас ыйтусене сӳтсе явма пысӑк канашлӑва пухӑнчӗҫ. Пуху Чӑваш наци музейӗнче иртрӗ.
Пӗтӗмӗшле илсен пухӑннӑ ҫынсене 2007 ҫулхи юпан 1-мӗшӗнче йышӑннӑ 309 №-лӗ федераллӑ саккун пӑшӑрхантарать — ытларах вӗсем ӑна сӳтсе яврӗҫ, ӑна хирӗҫлесе докладсем каларӗҫ. Тухса калакансем чылай пулчӗҫ. Тутарстанран килнӗ Сафиуллин Фандас Шакирович 309 №-лӗ саккунӑн кун-ҫулне уҫса пама тӑрӑшрӗ. Ҫак саккуна пурнӑҫлама тытӑнни те — сӑмахран, ППЭ-на тӑван чӗлхесемпе ирттерме чарни — ӑна пӑшӑрхантарни пирки пӗлтерчӗ. Патшалӑх тӑван чӗлхепе 1-4 классенче ҫеҫ вӗрентме сӗнет иккен (хальхи вӑхӑтра — 9-мӗш класчен), тата тӑван чӗлхесене вырӑс чӗлхипе вӗрентмелле имӗш. Ҫак йӗркесене пурнӑҫа кӗртме шухӑшлани ун шучӗпе (тӗрӗссипе, пухӑва хутшӑннӑ ҫынсен ытларахӑшӗ те ҫапла шутлать) Раҫҫейре вырӑс мар халӑхсене вырӑслатассипе ҫыхӑннӑ.
Регионаллӑ компонент шучӗпе малтан тӑван чӗлхене, тӑван халӑх историне тата культурине вӗрентнӗ пулсан, халӗ, ӑна пӑрахӑҫланӑ хыҫҫӑн ҫак предметсем хӑйсен саккунлӑх никӗсне ҫухатнӑ пек пулса тухать.
Пушӑн 20-мӗшӗнче Шупашкарта ЧНК хӑйӗн VII пухӑвне ирттерӗ. Раҫҫей тӑрӑхӗнчи чӑвашсем К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче пухӑнӗҫ. Мероприяти 11 сехетре пуҫланӗ.
Пухӑва 500 ҫын патнелле пуҫтарӑнӗ. Вӗсенчен 102 делагат — Раҫҫейри 29 регионтан, тата 6 ют патшалӑхран килӗ. Чи пысӑк ушкӑн Чӑваш ҫӗрӗнчен пулӗ — 230 ҫын. Ҫавӑн пекех пысӑк ушкӑнсем Тутарстанран, Пушкӑртран, Ӑремпурк, Самар, Свердловск, Тӗмен, Чӗмпӗр облаҫӗсенчен пулӗҫ. Мускавпа Питӗрти ушкӑнсен йышӗ те пысӑк пулӗ.
Пухура пӑхса тухма палӑртнӑ ҫивӗҫ ыйтусем: 2010 ҫулта Раҫҫей ҫыравне ирттерессипе ҫыхӑннисем, ЧНК уставне улшӑнусем кӗртесси.
Хӑнасем ҫавӑн пекех пушӑн 19-мӗшӗнче Я.Г. Ухсай ячӗллӗ культура керменӗнче ирттерме палӑртнӑ чӑваш костюмӗн уявне хутшӑнӗҫ.
Пушӑн 21-мӗшӗнче Чӑваш наци музейӗнче пухӑва килнӗ делегатсем республикӑри вӗренӳ заведенийӗсен представителӗсемпе тӗл пулӗҫ — чӑвашсем йышлӑ пурӑнакан тӑрӑхсем валли культурӑпа вӗрентӳ учрежденийӗсем валли вӗрентекенсене хатӗрлес ӗҫе пӑхса тухӗҫ.
Нарӑсан 16-мӗшӗнче Чӑваш наци музейӗнче В.В. Николаев академик ҫуралнӑранпа 70 ҫул ҫитнине халалланӑ уяв иртрӗ. Ӑна К.В. Иванов ячӗллӗ историпе культура фончӗ (ертӳҫи — ист. Ӑслӑлӑхӗсен тухтӑрӗ В.П. Иванов) йӗркеленӗ.
Астӑватӑр пулӗ, ҫулталӑк ҫурӑ каялла Василий Васильевич пирӗнтен уйрӑлса кайрӗ.
В.В. Николаев — Пушкӑртра ҫуралнӑ чӑваш, техника ӑслӑлӑхӗсен тухтӑрӗ, 30 ытла изобретени, 70 ытла ӑслӑлӑх ӗҫ авторӗ, академик, Раҫҫей Федерацийӗн тава тивӗҫлӗ газ промышленоҫӗн ӗҫченӗ. Икӗ хутчен Чӑваш Республикин патшалӑх премине, ҫавӑн пекех Ӑренпур хулин хисеплӗ гражданинӗ ятне тивӗҫнӗ. Чылай хушӑ (1989 ҫултанпа) «Оренбурггазпром» пӗрлешӗвӗн ертӳҫи пулса ӗҫлерӗ вӑл. 90-мӗш ҫулсен вӗҫӗнчен пуҫласа чӑваш халӑхӑн историйӗпе культурине тӗпчес ӗҫе хастаррӑн хутшӑнчӗ — 10 кӗнеке кӑларчӗ. Вӗсенчен паллӑраххисем: «Чӑваш тумтирӗ: аваллӑхран паянлӑха» (Шупашкар-Ӗренпур-Мускав, 2003), «Чуваши: этническая история и традиционная культура» (Мускав, 2000), «История предков чувашей» (шел пулин те 7 кӗнекерен тӑракан ӗҫе вӗҫне ҫитереймерӗ, 3 кӗнеке ҫеҫ кӑларма ӗлкерчӗ), тата ыт.
Ҫурла уйӑхӗн 2-мӗшӗнче Альберт Канаш ҫуралнӑранпа 80 ҫул ҫитет. Ку куна халалласа Чӑваш наци музейӗнче «Павка сӑнарне умран нихҫан ямарӑм!» ятлӑ куҫса ҫӳрекен фотокурав уҫӑлчӗ.
Куравра эсир Альберт Канашӑн ӳкерчӗкӗсене, тӗрлӗ хутсене курма пултаратӑр. Кунтах унӑн кӗнекисем, тӗрлӗ япалисем вырнаҫнӑ. Куравра пӗрремӗш хут А. Канаш савнӑ хӗрӗн сӑнӳкерчӗкне курма пулать — С.А. Александрова сӑнӗ сӑвӑҫа самай сӑвӑ ҫырма хистенӗ.
Альберт Георгиевич Канаш (чӑн хушамачӗ Кожанов) 1928 ҫулхи ҫурла уйӑхӗн 2-мӗшӗнче Сӗнтӗрвӑрри районне кӗрекен Октябрьскинче ҫуралнӑ. 1968 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 4-мӗшӗнче ҫут тӗнчерен уйрӑлса кайнӑ. 1962 ҫултанпа СССР ҪП членӗ шутланать. Йывӑр чире пула вырӑн ҫинчен тӑма пултарайман, ҫапах та парӑнман — сӑвӑсемпе поэмӑсем ҫырнӑ.
1960 ҫулта унӑн «Сӑвӑсем» ятлӑ кӗнеки пичетленсе тухнӑ. Каярах тата тепӗр икӗ сӑвӑсен пуххи тухнӑ: «Иккӗмӗш утӑм» (1965), «Шӑпчӑксем, сире итлесе» (1978). Савӑҫӑн вырӑсла тухнӑ кӗнеке те пур — 1972 ҫулта «На наковальне сердца» ятлӑ кӗнеке пичетленсе тухнӑ.
Ака уйӑхӗн 23-пе 29-мӗшӗ хушшинче Чӑваш чӗлхин кунне тата И.Я. Яковлев ҫуралнӑ кунне халалласа Чӑваш наци музейӗнче Чӑваш ҫырулӑхӗн эрни иртӗ.
Программа тӑрӑх «Асанне сунтӑхне уҫатпӑр» вӑйӑ, «Чӑваш халӑх тумтирӗ» ятлӑ куҫса ҫӳрекен лекци, тата X - XIII ӗмӗрти чӑваш ҫырулӑхӗ ҫинчен каласа паракан ытти лекцисемпе калаҫусем ирттерме палӑртнӑ. Ҫавӑн пекех чӑваш тӗррипе, пир тӗртмелли мелсемпе паллашма май пулӗ. Рунӑллӑ ҫырулӑх ҫинчен те нумай каласа парӗҫ.
Ҫавӑн пекех 8-11 классенче вӗренекенсем хушшинче ирттернӗ «Пӗр чӗлхе лайӑх, иккӗ вара лайӑхрах» конкурс ҫӗнтерӳҫисене парне парӗҫ. Пӗрремӗш турти ыйтусене прессӑра пичетленӗ, ытти мелсемпе сарнӑ. Конкурса 200 ача хутшӑннӑ. Вӗсенчен чылайӑшӗ тӗплӗн хатӗрленнӗ: хуравламашкӑн тӗрлӗ сӑнӳкерчӗк усӑ курнӑ, ӗҫӗсене илемлетсе ярса панӑ. Иккӗмӗш турӗ ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче Чӑваш наци музейӗн канашлу пӳлӗмӗнче иртӗ. Унта 18 ача хутшӑнӗ. Вӑл кунах финала тухнисене парне тата тӗрлӗ пичет продукцийӗ парса чыслӗҫ. Мероприятине Чӑваш наци вулавӑшӗпе пӗрле ирттереҫҫӗ.
+3.3 °C